Pojedyncze litery, cyfry, znaki interpunkcyjne i symbole nazywamy znakami. Znaki natomiast otrzymują swój niepowtarzalny rysunek w krojach pisma. Poszczególne kroje pisma charakteryzują się jednolitymi cechami graficznymi: stylem, rytmem, proporcjami, obecnością lub brakiem szeryfów oraz ich układem lub kształtem. Tak zaprojektowany alfabet i powiązane z nimi znaki sprzedawane są pod wspólną nazwą, np.: Garamond czy Futura. Te zaś mają jeszcze swoje odmiany (fonty), np.: pochyłe (kursywa), grube (bold), półgrube (semibold), cienkie (light) itd. Nadawanie krojom nazw związanych z kategorią rozpoczęto w XIX wieku, kiedy masowo pojawiały się nowe wersje pism.
Dla każdego, kto pracuje z pismami drukarskimi, jednym z największych wyzwań jest rozeznanie się wśród tysięcy różnych dostępnych krojów i ich uporządkowanie. Najprostszym sposobem organizacji jest ułożenie w porządku alfabetycznym. Jednak ta metoda jest mało przydatna, kiedy szukamy czegoś o określonych cechach wizualnych. Klasyfikacja krojów pism na podstawie podobieństw wizualnych polega na tworzeniu mniejszych grup, co pomaga w rozpoznawaniu i doborze odpowiednich pism. Dzięki takiemu uporządkowaniu jesteśmy również w stanie prześledzić historię i etapy rozwoju poszczególnych pism.
Żadna inna kategoria krojów nie wydała tak dużej liczby pism drukarskich jak ta pochodząca ze źródeł antykwowych (romańskiego i rzymskiego). Z wyjątkiem kilku regionów północnej Europy, większość krojów powstałych w okresie XVI-XVII wieku wywodzi się z tego źródła. Początki antykwy sięgają drugiej połowy XV wieku, kiedy podjęto pierwsze próby przenoszenia na druk pisma humanistycznego, w odróżnieniu od powszechnie panującego wówczas pisma gotyckiego.
Pisma te łączą w sobie tradycję rzymskiej kapituły kwadratowej (najstarsza forma majuskuły - wielkich liter/wersalików) i minuskuły (małych literach) opartej na minuskule odręcznego humanistycznego pisma kodeksowego. Minuskuła ma też cechy rytych w kamieniu wersalików - zwłaszcza łagodne szeryfy - które nadają jej harmonijny wygląd. Kreska jest wytworna, lekko modelowana, a na ogólny kształt składają się otwarte łuki z tendencją do okrągłości.
 |
| Kapituła kwadratowa, źródło: http://www.tunguska.pl/capitalis-quadrata/ |
 |
| Pismo kodeksowe, źródło: Wikipedia |
W kontekście typografii słowo antykwa ma kilka znaczeń: używane jest na oznaczenie prostej odmiany pisma lub odmiany szeryfowej w opozycji do odmiany pochyłej lub bezszeryfowej.
Szeryfy są to ozdobne, krótkie kreski stosowane w wielu krojach pisma do zwiększenia dekoracyjności danego fontu. Szeryf jako element pisma pojawił się już w antyku. Pismo szeryfowe wywodzi się od kutych w kamieniu napisów starożytnego Rzymu, a szeryfy i zróżnicowane grubości linii symbolizują ślad dłuta kamieniarskiego. Rzymska kapitała kuta w kamieniu ustanowiła jego bardziej regularny i powtarzalny kształt.
Powszechną metodą podziału antykw jest podział na antykwy renesansowe i klasycystyczne. W okresie przejściowym możemy wyróżnić jeszcze antykwę barokową.
ANTYKWA RENESANSOWA (old style face)
Antykwy renesansowe powstały jeszcze w XIV w. w skryptoriach w północnej Italii, rozwinęły się w dwóch następnych stuleciach, a w 1465 r. utworzono na ich podstawie czcionkę drukarską. Najwcześniejszym zachowanym krojem jest Garamond, autorstwa Claude'a Garamonda, powstały w latach 30. XVI w. w Paryżu i początkowo wycinany w formie drewnianych stempli.
Antykwę renesansową charakteryzujeharmonijny krój pisma o zrównoważonych proporcjach elementów cienkich i grubych w literze i łagodnych szeryfach klinowych. Linia kreski delikatnie przechodzi z cienką w grubą. Wydłużenia górne minuskuł wystają nieco ponad majuskuły.
Są bardzo eleganckim rodzajem pisma, ich forma nie skupia na sobie uwagi czytającego i w żaden sposób nie zakłóca odbioru tekstu. Z powodzeniem można stosować ją do składania utworów poetyckich, scenicznych czy beletrystycznych. Nadają się do składania dużych partii tekstu.
Najbardziej popularne kroje antykwy renesansowej to: Garamond, Minion, Palatino i Times.
Antykwa barokowa (traditional type)
Rozkwit antykwy barokowej przypadł na XVII wiek. W powszechnym użyciu była ona jeszcze przez większą część XVIII wieku, natomiast w kolejnym stuleciu nastąpiło jej odrodzenie. Rozwój antykwy barokowej miał miejsce głównie w Europie Zachodniej, przede wszystkim w Anglii, Francji i Holandii.
Antykwa barokowa w swojej formie odwołuje się do sztuki barokowej – jest dynamiczna i charakteryzują się znacznym wykorzystaniem przeciwieństw. Cechuje się dużym kontrastem grubości kresek tworzących litery. Oś cieniowania zawsze jest pod kątem innym od prostego. Szeryfy klinowe - w porównaniu z antykwą renesansową są mocno spłaszczone, choć nadal łączą się z główną kreską litery łukiem.
Popularne kroje: Baskerville, Caslon, Bookman Old Style.
Antykwa klasycystyczna (modern face)
Ewoluowała z antykwy barokowej. Po raz pierwszy taka antykwa wyszła spod ręki Firmina Didota ok. 1784 roku, później rozwijali ją sam Didot, Giambattista Bodoni w 1789 roku, Justus Walbaum ok. 1800 roku. Z antykwy klasycystycznej wywodzi się polski krój narodowy znany pod nazwą Antykwy Półtawskiego – autorstwa Adama Półtawskiego.
Antykwa klasycystyczna charakteryzuje się bardzo dużym kontrastem grubości kresek tworzących litery. Kreski gwałtownie przechodzą z cienkiej w grubą. Szeryfy mają kształt cienkich kresek (szeryfy kreskowe) i są prostopadłe do kresek tworzących litery.
Te kroje są surowe i proste w swojej konstrukcji, nie powinno się ich jednak używać w tekstach składanych bardzo małym stopniem pisma, ponieważ duży kontrast kresek powoduje "oślepiający" efekt. Niezależnie od długości tekstu konieczna jest duża interlinia dla ułatwienia czytania.
Najbardziej popularne kroje: Bodoni, Modern, Walbaum.
Antykwy dziewiętnostowieczne (toskanki, egicjanki, linearna antykwa szeryfowa)
Gwałtowne uprzemysłowienie, które nastąpiło w XIX wieku, wywarło ogromny wpływ na życie społeczne, a skutkiem tego były nowe zastosowania pism drukarskich. Formy znaków literniczych miały duże rozmiary nadające się do zastosowania w tytułach, szyldach, biletach loteryjnych. Pierwsze kroje tego pisma powstały w Anglii na początku XIX w., tj. w okresie panującej egiptomanii, czyli zapoczątkowanej wyprawami Napoleona mody na wszystko, co związane ze starożytnym Egiptem - stąd jej potoczna nazwa egipcjanka.
Charakteryzuje się jednakową grubością kresek tworzących litery. Szeryfy belkowe są mocno zaznaczone. Są bardzo czytelne, nadają się do składania nagłówków, afiszów.
Najbardziej popularne kroje: Rockwell, Candida, Clarendon, Memphis.
Antykwa linearna bezszeryfowa (sans serif, grotesk)
Pisma bezszeryfowe mają swoje korzenie w czasach starożytnej Grecji i Rzymu. Ich kształty pojawiły się u projektantów pod koniec XVIII wieku wskutek zainteresowania starożytnością .
Pierwszym pismem bezszeryfowym był Egyptian projektu Caslona z 1816 roku, był to zestaw wersalików stworzony prawdopodobnie z zamiarem używania go wyłącznie w tytułach i miejscach, gdzie celem jest zwrócenie uwagi. Minuskuła pojawiła się w 1835 roku wraz z krojem Williama Thorowgooda i wówczas przyjęła nazwę grotesque.
Cechują się jednakową grubością kresek tworzących litery, nie mają one przewężeń ani pogrubień. Szeryfów brak. Mają zazwyczaj dużą wysokość średnią (odległość między podstawową a środkową linią pisma), co zapewnia im wyrazistość.
O krojach bezszeryfowych więcej niebawem.
Najbardziej popularne kroje: Helvetica, Arial, Futura, Gill.
Dzieje pism antykwowych to ciągły rozwój i udoskonalanie od chwili wprowadzenia pod koniec XV wieku do pojawienia się form współczesnych. Jednych z głównych zajęć XX-wiecznej typografii było rewitalizowanie starych krojów. Wciąż jednak powstają piękne projekty antykw współczesnych, np. Swift.
 |
| Antykwa szeryfowa współczena, Swift, źródło: myfonts.com |
***
Fonty komercyjne możliwe są do kupienia na: myfonts.com.
***
Źródła:
1. H.P. Willberg, F. Forssman, „Pierwsza pomoc w typografii”.
2. M. Mitchell, „Typografia książki. Podręcznik projektanta”.
3. P. Baines, A. Haslam, „Pismo i typografia”.
4. B. Kalisz, „Słownik wydawcy”.
5. T. Malinowskam, L. Syta, „Redagowanie techniczne książki”.
6. www.wikipedia.pl