W polskim języku pisanym kreska kresce nierówna i wbrew pozorom nie są one synonimami jednego znaku. Przyznaję, o istnieniu dywizu, pauzy i półpauzy dowiedziałam się dość późno – co nie jest powodem do dumy dla osoby kończącej studia humanistyczne. Dopiero studia podyplomowe otworzyły mi oczy na tę z pozoru małą pomyłkę. Gdy jednak poznamy różnice pomiędzy tymi trzema znakami, szybko zaczniemy dostrzegać jak często błąd ten jest popełniany.
DYWIZ (-)
Zwany również łącznikiem i chyba ta nazwa najlepiej odzwierciedla jego zastosowanie – tworzy wszelkiego rodzaju złożenia. Jest najkrótszym spośród znaków pisarskich w postaci poziomej kreski. Uzyskamy go z klawisza [-] lub [num -]. Co ważne – nie oddziela się go spacjami od wyrazów lub członów, które spaja.
ZASTOSOWANIE:
Tworzy przede wszystkim różne złożenia, przykładowo:
nazwiska dwuczłonowe (Curie-Skłodowska),
przymiotniki równorzędne (flaga biało-czerwona),
rzeczowniki równorzędne (taras-palmiarnia),
nazwy miejscowości i regionów (Austro-Węgry, Kudowa-Zdrój),
przedrostki z nazwami własnymi pisanymi wielką literą (pół-Polka),
w połączeniach niby- i quasi- (quasi-naukowy),
w parach wyrazów zawsze występujących razem (gadu-gadu),
wyrażenia ze wspólnym członem (30- i 45-dniowy termin płatności),
skróty i skrótowce (ZUS-u, z-ca dyrektora),
zapisy liczbowo-słowne (100-lecie),
w wyrazach zapożyczonych z obcą pisownią (Coca-Cola, F-16),
kody pocztowe/numery telefonu (53-230, 123-456-789),
podział wyrazu,
zakresy od-do (4-15 maja; UWAGA można tu zastosować również pauzę/półpauzę bez spacji z obu stron).
MYŚLNIK (pauza, półpauza)
Myślnik ma postać pauzy (—) lub półpauzy (–). Pełni funkcję znaku przystankowego oraz znaku o funkcji edytorskiej. Pauzę uzyskamy w systemie Windows przez kombinację klawiszy [CTRL] + [ALT] + [-]. Półpauzę poprzez klawisze [CTRL] + [-]. Obecnie są to znaki praktycznie tożsame, w jednej publikacji należy jednak konsekwentnie używać myślnika w formie pauzy, albo półpauzy. W funkcji znaku przystankowego należy oddzielać go z obu stron spacjami.
Co ciekawe, półpauza pojawiła się w polskiej typografii niedawno – w połowie lat 70. XX wieku. Jest zapożyczeniem z typografii anglosaskiej a upowszechnienie jej u nas związane jest z popularyzacją cyfrowych systemów składu tekstu. W praktyce stosowanej przez wydawnictwa pauzę zastępuje się najczęściej półpauzą. Powodem są głównie względy estetyczne – pauza nie wygląda dobrze, kiedy kolumna jest wąska, a do tego dochodzi np. dialog powieściowy wymagający użycia myślnika przy nowej wypowiedzi bohatera.
ZASTOSOWANIE:
dialogi/wywiady/przytoczenie cudzej wypowiedzi i oddzielenia jej od tekstu odautorskiego,
wyliczenia w kolejnych wierszach,
zakresy od–do (można użyć także łącznika) lub wielkość przybliżona (cztery–pięć dni, UWAGA w tym znaczeniu ze spacjami lub bez, można też użyć przecinka),
relacje czasowe (okres lipiec–sierpień, UWAGA ze spacjami lub bez),
relacje przestrzenne (pociąg Warszawa–Wrocław, pocisk ziemia–powietrze, UWAGA ze spacjami lub bez - ale zawsze konsekwentnie; nie zaleca się używania łącznika ze względu na jego stosowanie w nazwach niektórych miejscowości),
relacje osobowe/państwowe (pakt Ribbentrop–Mołotow, stosunki państwo–kościół; UWAGA ze spacjami lub bez – ale zawsze konsekwentnie; nie zaleca się używania łącznika ze względu na jego stosowanie w nazwiskach dwuczłonowych),
nazwy utworzone od dwóch nazwisk (choroba Heinego–Medina, prawo Bouguera–Lamberta–Beera, UWAGA bez spacji, można użyć również łącznika).Hei
Kwestia kresek nie jest zatem tak skomplikowana jak mogłoby się wydawać. Wystarczy jeśli przyswoimy zastosowanie dywizu/łącznika i półpauzy. Ta druga może z powodzeniem pełnić funkcję pauzy.